მაცნე

დრო და ადამიანები. აკადემიკოსი ზურაბ წერეთელი

ნინო მაისურაძე — 2024-07-25

სტატია ეძღვნება გამოჩენილი ქართველი მხატვრის, მოქანდაკისა და არქიტექტორის, საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის წევრის ზურაბ წერეთლის ცხოვრებისა და მოღვაწეობის ცალკეულ ეპიზოდებს.

მნიშვნელოვანი მონოგრაფია ქართული მეტალურგიის ისტორიის შესახებ

ლევან ჯაფარიძე — 2024-07-25

მიმოხილვა ეძღვნება ცნობილი მეტალურგის გოჩა ქურდაძისა და პროფესორ ჯუმბერ ხანთაძის მონოგრაფიის განხილვას - "მანგანუმის მოპოვებისა და ფეროშენადნობების წარმოების ისტორია საქართველოში". ავტორმა აჩვენა წიგნის მნიშვნელობა საქართველოში მეტალურგიის განვითარების ისტორიის შესწავლაში.

ფუნდამენტური ნაშრომი ბათუმის ისტორიაზე

ლიანა მელიქიშვილი — 2024-07-25

2023 წელს დაიბეჭდა ისტორიის დოქტორ ლელა სარალიძის მონოგრაფიული ნაშრომი: „ბათუმი საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის პერიოდში (1918-1921)“.
ნაშრომში მონოგრაფიულად არის შესწავლილი, ქალაქ ბათუმის ისტორია პირველი მსოფლიო ომის პერიოდიდან 1921 წლის მარტამდე, როცა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის იძულებითი ოკუპაცია-ანექსიის შემდეგ, ეს ქალაქი საბჭოთა საქართველოს შემადგენლობაში კვლავ ქართველ ხალხს დაუბრუნდა. საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მმართველობის პერიოდში, ბათუმის ოლქის და ქ. ბათუმის ისტორია, თუ არ ჩავთვლით ცალკეულ სამეცნიერო სტატიებს,
მონოგრაფიულად აქამდე შესწავლილი არ ყოფილა. ნაშრომში ხაზგასმულია ის ფაქტი, რომ საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენას ქართველი ხალხი ტერიტორიული დანაკარგით, დარღვეული და დაუცველი სახელმწიფო საზღვრებით შეხვდა, ხოლო ქ. ბათუმი ამ დროს ოსმალების ხელში იყო.

ჯანმრთელობის სოციალური დაზღვევის განვითარება საქართველოში

თენგიზ ვერულავა — 2024-07-25

1995 წელს საქართველოში დაინერგა ჯანმრთელობის სოციალური დაზღვევის სისტემა (ბისმარკის მოდელი). სოციალური დაზღვევის სისტემა უფრო მეტად არის ორიენტირებული საბაზრო მექანიზმების დანერგვაზე, სადაც პასუხისმგებლობა ჯანმრთელობაზე თანაბრად და სამართლიანად გადანაწილდება სახელმწიფოზე, დამქირავებელსა და დაქირავებულზე. მიუხედავად მიღწევებისა, ჯანმრთელობის სოციალური დაზღვევის დანერგვა მოსალოდნელზე რთული აღმოჩნდა. ჯანდაცვის
სისტემა განიცდიდა დაფინანსების ქრონიკულ დეფიციტს. 2004 წელს ერთიანმა ნაციონალურმა მოძრაობამ უარი თქვა სოციალური დაზღვევის სისტემის დანერგვაზე და გადავიდა ზოგადი გადასახადებით დაფინანსების (ბევერიჯის მოდელი) სისტემაზე, რომელიც გამორიცხავს დაზღვევის პრინციპს, რადგან სახელმწიფო დომინანტურ როლს ასრულებს, ხოლო დაზღვევის ნაცვლად, ჯანდაცვა მთლიანად ფინანსდება სახელმწიფო ბიუჯეტიდან. იგივე გაგრძელდა 2012 წელს, ხელისუფლებაში მოსული
ახალი პოლიტიკური პარტიის – „ქართული ოცნება - დემოკრატიული საქართველოს“ მიერ. იმის გათვალისწინებით, რომ სოციალური დაზღვევის სისტემა ყველაზე უკეთ ახდენს ჯანდაცვის სექტორისათვის დამატებითი სახსრების მობილიზებას და შესაბამისად მდგრად დაფინანსებას, მიზანშეწონილია ქვეყანაში სოციალური დაზღვევის განვითარების ხელშეწყობა. ჯანდაცვის სფერო საჭიროებს რეფორმირების თანმიმდევრულობას, უწყვეტობას და მემკვიდრეობითობას.

დავით IV აღმაშენებელი და კახეთ-ჰერეთის სამეფო

ლერი თავაძე — 2024-07-25

დავით IV აღმაშენებლის მოღვაწეობის ერთ-ერთი საკვანძო საკითხია მისი ურთიერთობა კახეთ-ჰერეთის სამეფოს მმართველ ელიტასთან. კახეთ-ჰერეთის სამეფო მდებარეობდა საქართველოს სამეფოს აღმოსავლეთით და წარმოადგენდა მეორედ ყველაზე ვრცელ ქართულ სახელმწიფოს, რომელსაც მისწრაფება ჰქონდა ყოფილიყო ლიდერი ქართულ სამყაროში. დავით აღმაშენებლის მიზანი იყო კახეთ-ჰერეთის სამეფოდან მომავალი რისკები აღეკვეთა და ეს ქვეყანა საქართველოს სამეფოს შემადგენელ ნაწილად
გადაექცია.
აღნიშნული საკითხი მნიშვნელოვანია, ვინაიდან დავითის პოლიტიკა კახეთ-ჰერეთის სამეფოსთან მიმართებაში ბევრ კითხვას აჩენს. ის ფაქტი, რომ ორი ქართული სამეფოს არსებობა ქართულ სამყაროში ადრე თუ გვიან მათი გაერთიანებას დააყენებდა დღის წესრიგში უდავოა. ასეთი იყო XI საუკუნის რეალობა, დავითის ზეობის დასაწყისში. როგორც ცნობილია, დავითმა შეძლო კახეთ-ჰერეთის დაკავება; მაგრამ, რა ლეგიტიმური საფუძველი ჰქონდა ამ მოვლენას? როგორ აღიქვამდა ქართული პოლიტიკური ელიტა
დავითის ქმედებას, როგორც გაერთიანებას თუ დაპყრობას? რამ შეუწყო ხელი და რა მიზეზები განაპირობებდა კახეთ-ჰერეთის შემოერთებას, რამაც დავითის დროს სტაბილურად უზრუნველყო კახეთ-ჰერეთის ერთიან საქართველოში ინტეგრაცია? – ძირითადად, ეს საკითხები იქნება ჩვენი დაკვირვების მთავარი ობიექტი.
დავითის პოლიტიკის შესწავლა კახეთ-ჰერეთის სამეფოსთან მიმართებაში უნდა მოხდეს კომპლექსური ანალიზის მეთოდის გამოყენებით.
შესაბამისად, აუცილებელია თანადროული ნარატიული წყაროების, ნუმიზმატიკისა და ეპიგრაფიკის გათვალისწინება. მიღებული დასკვნები კი დაფუძნებულია დავითის ნაშრომზე, თანამედროვეთა შეხედულებებსა და პოლიტიკური ვითარების ჩვენეულ მიმოხილვაზე. დავითის ლეგიტიმიზმი დამყარებული იყო თავისი წინაპრის, ბაგრატ III-ის პოლიტიკაზე, რომელმაც კახეთ-ჰერეთის სამეფო მცირე ხნით შემოიერთა. ჩვენი აზრით, დავითს ჰქონდა საამისო კიდევ ერთი მიზეზი, თავისი დედა, სავარაუდოდ, გახლდათ კახეთ-ჰერეთის მეფის ასული.
ამასთან, მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი თავისი თანამედროვე დავითის ქმედებას დაპყრობად აფასებდა, კახეთ-ჰერეთის შემოერთება სარგებლის მომტანი აღმოჩნდა ადგილობრივი მოსახლეობისთვის, ვინაიდან მათ გაიჩინეს ძლიერი მფარველი აგრესიული მუსლიმი მეზობლების წინააღმდეგ.

ასკეტური სწავლება „სამოთხისა და სულიერი რჯულის შესახებ“

რატი სტურუა — 2024-07-22

სტატიაში წარმოდგენილი გამოკვლევა მიზნად ისახავს ფილოლოგიურ-თეოლოგიური კუთხით შევისწავლოთ წმ. მარკოზ მონაზონის ავტორობით ცნობილი თხზულების ძველი ქართული (ეფრემ მცირისეული) თარგმანი („სამოთხისათჳს და შჯულისა სულიერისა“). ხაზგასასმელია, რომ თხზულებაში მოცემული სწავლებები აქამდე საგანგებო კვლევის საგანი არ გამხდარა.
უპირველესად გვქონდა ვალდებულება იმისა, რომ ტექსტობრივად დაგვემუშავებინა და გამოსაცემად მოგვემზადებინა ხსენებული სწავლებების ძველი ქართული თარგმანი. აღნიშნული თარგმანი შევუდარეთ რა ბერძნულ ორიგინალს, გამოვავლინეთ მთარგმნელის ტერმინოლოგიურ-სტილური თავისებურებანი.
ასევე, ჩვენს მიზანდასახულობას წარმოადგენდა ორიგინალი (ბერძნული) ტექსტის ახალ ქართულად თარგმნა, მარკოზ მონაზონის
სწავლებათა შინაარსობრივი განხილვა, და მათი თეოლოგიური ანალიზი. თვალსაჩინოებისთვის აბსტრაქტში სრულად წარმოვაჩენთ გამოკვლევას, რომელსაც ეტაპობრივად გამოვცემთ. წარმოდგენილ სტატიაში ძველი ქართული თარგმანის კრიტიკული ტექსტი და ბერძნული ორიგინალის ახალი ქართული თარგმანი მოცემული არ არის. ბერძნული და ქართული ტექსტების ფილოლოგიურ-საღვთისმეტყველო ანალიზის შედეგად გამოვლინდა შემდეგი საკითხები:
ა) პირველ რიგში აღსანიშნავია, რომ თარგმანი დედანთან მიმართებით ზედმიწევნითი სიზუსტითაა შესრულებული. ბერძნული ზმნის თითქმის ყველა მიმღეობური ფორმა ქართულად მიმღეობითვეა თარგმნილი, ხოლო ზმნის პირიანი ფორმა შესაბამისად ზმნის პირიანი ფორმით არის გადმოცემული. თვით ზმნის გვარის კატეგორიაც აბსოლუტურად ზუსტად არის თარგმნილი. წმ. ეფრემ მცირისთვის ამგვარი თარგმანი დამახასიათებელია (კეკელიძე 1980: 254).
ბ) ბერძნული ტერმინების ძველი ქართული თარგმანი გამოირჩევა განსაკუთრებული აზრითა და შინაარსით. ხშირ შემთხვევაში დაზუსტებულია ესა თუ ის რთული შინაარსის ბერძნული ტერმინი შესაბამისი ძველი ქართული შესატყვისით, რაც ხელს უწყობს ქართველ მკითხველს, რომ რთული თეოლოგიური შინაარსის სწავლებანი ადეკვატურად გაიაზროს.
გ) აქვე დავძენთ, რომ A-60 ხელნაწერის დაზიანების გამო ეფრემისეული თარგმანის ბოლო თავს რამდენიმე წინადადება აკლია (თ. 11) (შდრ. A-60, 14).
დ) რაც შეეხება თხზულების ავტორის ვინაობის საკითხს, პატროლოგმა ა. გალანდიმ 1772 წელს გამოსცა მარკოზის ნაშრომები: «Bibliotheca veterum patrum antiquotumque scriptorium ecclesiaticorum Graecorum», სადაც აღნიშნული თხზულების ავტორად წმ. მაკარი დიდი დაასახელა (Durand 1999: 37; ასევე იხ. Ашмарин 2013: 40-41).
ა. გალანდის ამ მონაცემებზე დაყრდნობით, 1864 წელს გამოცემულ ჟ. მინის პუბლიკაციაში (Patrologia Graeca) (PG.) ჩვენ მიერ განსახილველი თხზულება მაკარი დიდის შრომებში შევიდა, როგორც „37-ე ჰომილია“ (PG. 34, col. 750-757).
X საუკუნის უძველეს ქართულ ხელნაწერში აღნიშნული თხზულების ავტორად მარკოზ მონაზონია დასახელებული. ამის შემდგომ, XI საუკუნეში მოღვაწე წმ. ეფრემ მცირე ამავე თხზულების ავტორად მარკოზ მონაზონს ასახელებს. ამავეს ადასტურებს ძველი რუსული თარგმანებიც.

ოკუპირებული ცხინვალის რეგიონის სტატისტიკური ნუსხები (კ. კეკელიძის სახელობის საქართველოს ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში დაცული კოლექციების მიხედვით)

თეა ქართველიშვილი — 2024-07-25

სტატისტიკური ნუსხები, რომლებიც, ძირითადად, მოსახლეობის აღწერის დავთრებით გვაქვს წარმოდგენილი, ამა თუ იმ რეგიონის ისტორიის რეკონსტრუქციისათვის მნიშნელოვანი დოკუმენტური წყაროა. აღნიშნული ტიპის წყაროებმა განსაკუთრებული მნიშვნელობა შეიძინა საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიების შესწავლისა და კვლევის საქმეში. აღწერის
ნუსხები სხვადასხვა მიზნით დგებოდა. ფეოდალურ სახელმწიფოში, ძირითადად, მისი ფუნქცია იყო გადასახადების გადამხდელთა და მოლაშქრე კაცთა რაოდენობის დადგენა. მოსახლეობის აღწერის დავთრები ზედმიწევნით ზუსტად გვიხასიათებს ეთნოდემოგრაფიულ პროცესებს, რეგიონის ონომასტიკას (პირსახელი, გვარ-სახელი, ტოპონიმია), სოციალურ-
ეკონომიკურ მდგომარეობას და ა.შ.
კორნელი კეკელიძის სახელობის საქართველოს ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის კოლექციებში დაცული აღწერის დავთრების ნაწილი გამოქვეყნებული და შესწავლილია, ნაწილი კი გამოსაცემი. ისინი ქრონოლოგიურად XVIII-XIX სს. მოიცავს. აღწერის დავთრების გეოგრაფიაც განსხვავებულია. წარმოდგენილია, როგორც მასშტაბური ნუსხები, რომლებშიც თავმოყრილია მსხვილი რეგიონის აღწერა („ქართლის აღწერის დავთარი“, „შიდა ქართლის სოფლების კომლთა ნუსხა“, „ქსნისა და ლიახვის ოსების საკომლო მამულების ნუსხა“ და ა.შ.), ასევე კონკრეტული სოფლის მონაცემები („სოფ. ღვერთეთის ყმა-გლეხთა სია“, „ნუსხა სახელოსა და სხვა გამოსაღებისა სოფ. წირქუალიდან“ და ა.შ.); ფეოდალთა ბრძანების წიგნები ამათუიმ სოფლიდან გადასახადების აკრეფის შესახებ („ბრძანება თორნიკე ქსნის ერისთავისა იასაულისადმი გადასახადის აღების შესახებ“; „ნუსხა თორნიკე ქსნის ერისთავის ყმების მახტისა და კულუხისა ახალგორს“ და ა.შ.); სტატისტიკურ ნუსხებში ერთიანდება სხვადასხვა მოხელის წილის
ნუსხებიც („ცხრაზმის ყულარაღაზის წილი“).
სტატია ემყარება კ. კეკელიძის სახელობის ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის Hd, Qd, ფონდების მასალებს.

ტერორი, როგორც რევოლუციური ბრძოლის ტაქტიკა

პაატა გერგაია — 2024-07-22

ფაქტია,რომ ტერორს,როგორც პოლიტიკური ბრძოლის საშუალებას, იყენებდნენ და დღესაც იყენებენ სხვადასხვა პოლიტიკური ძალები: პოლიტიკური, საზოგადოებრივი და თვით რელიგიური ჯგუფებიც. თავის დროზე არისტოკრატია და თავადაზნაურობა მიმართავდა ტერორს, როგორც საშუალებას მთავრობისა და მისი ჩინოვნიკების წინააღმდეგ. ბურჟუაზია ამ საშუალებით ებრძოდა მეფეებს, არისტოკრატია თავადაზნაურობას და დაბალი ფენის წარმომადგენლებს, მთავრობა საკუთარ ხელქვეითებს, ხოლო მუშები და სოციალისტური მთავრობა არისტოკრატიას და ბურჟუაზიას. ბოლოს და ბოლოს, სხვადასხვა აღმსარებლობის ადამიანები, რელიგიური მრწამსიდან გამომდინარე, ჩადიოდნენ ძალმომრეობას იმ პირების მიმართ, რომლებიც სხვა სექტას განეკუთნებოდნენ.
ერთი სიტყვით, თითქმის არ არსებობს ისეთი საზოგადოებრივი ფენა, რომელსაც თვისი წარმომადგენლების სახით, არასოდეს და არსად გამოეყენებინოს ტერორი მოწინააღმდეგეების მიმართ.
რაც შეეხება ანარქიზმს, შეიძლება ითქვას, რომ არც ის ჩამორჩა ამ პოლიტიკურ ,,ფერხულს“ და მე-19 საუკუნის დამლევს მათ სრულფასოვანი ტერორისტული კამპანია გააჩაღეს ევროპის და, არა მხოლოდ ევროპის კონტინენტზე.
და როგორია ის - ანარქისტული ტერორი?
მე, როგორც თანამედროვე კულტურული საზოგადოების მოქალაქე და ამ თემით დაინტერესებული მკვლევარი, ვეცადე განსხვავებული შტრიხებით შემოვსულიყავი ამ განხილვაში.
დიახ, ვცადე განმესაზღვრა ანარქისტთა ტერორიზმისადმი დამოკიდებულების საკითხი.
და დავადგინე - თუ რითი განსხვავდება ანარქისტული ტერორი სხვა პოლიტიკური ჯგუფების ტერორისგან. აღმოჩენილი განსხვავებული შტრიხები კი, მიტოვებს იმის შინაგან განცდას, რომ აღნიშნულ საკითხზე მომავალში უფრო მეტი დრო და, რაც
მთავარია, ინტელექტის ბევრად მეტი რესურსი დავხარჯო.

ახალი მასალები ნაკურალეშის წმ. გიორგის ეკლესიის შესახებ

თამარ ლეთოდიანი — 2024-07-25

ლეჩხუმის სიძველეთა შესწავლის, მათი დღევანდელი იერსახის აღწერა-ფიქსაციის, სიძველეთსაცავებსა და არქივებში დაცული მასალების მოძიება-კვლევის მიზნით შოთა რუსთაველის საქართველოს ეროვნული სამეცნიერო ფონდის მხარდაჭერით ხორციელდება პროექტი (FR-21-14253): „ლეჩხუმი: შუა საუკუნეების კულტურული მემკვიდრეობა“. სტატიაში წარმოდგენილია ამ პროექტის ფარგლებში გამოვლენილი ახალი მასალები რეგიონის ერთ-ერთი გამორჩეული ძეგლის - ნაკურალეშის წმ. გიორგის
ეკლესიისა და მის სიძველეთა შესახებ.
1910 წელს, ექვთიმე თაყაიშვილის მიერ ლეჩხუმსა და ქვემო სვანეთში მოწყობილი ექსპედიციის დროს, დიმიტრი ერმაკოვმა ფირზე აღბეჭდა ნაკურალეშის წმ. გიორგის ეკლესიის ინტერიერი და იქ დაცული სიძველეები. ამ მასალებში ყურადღებას იქცევს კანკელის ზედა ნაწილში, თერთმეტი ხატისგან წარმოდგენილი რიგი. მათგან ხუთი ხატი სიმონ ჯანაშიას სახელობის სახელმწიფო მუზეუმში ინახება და ცნობილია სამეცნიერო ლიტერატურაში. დღემდე უცნობი იყო კანკელის რიგის დარჩენილი ექვსი ხატის ადგილსამყოფელი. პროექტის ფარგლებში განხორციელებული საველე სამუშაოების დროს, ცაგერისა და ლენტეხის ეპარქიის მღვდელმთავრის რეზიდენციაში დაცულ სიძველეთა აღნუსხვისას, გამოვლინდა ამ ექვსი ხატისგან სამი. ნაკურალეშის წმ. გიორგის ეკლესია ერთ-ერთია შუა საუკუნეების ქართული საეკლესიო ხელოვნების იმ მცირერიცხოვან ძეგლთაგან, რომლებსაც შემორჩა საფასადო მოხატულობა. ამასთან, იგი ამ მხრივ ერთადერთი დადასტურებული ნიმუშია ისტორიულ ლეჩხუმში. ნაკურალეშის წმ. გიორგის ეკლესიის ფასადზე არსებული მხატვრობა დღეს ძლიერ დაზიანებულია და მკრთალი კონტურის ხაზის და ლაქების სახით ფრაგმენტულად შემორჩა. ამდენად, საარქივო მასალების კვლევის პროცესში გამოვლენილი ფოტო, რომელზეც აღბეჭდილია ეკლესიის დასავლეთი ფასადი და მისი ფერწერული შემკულობა, შუა საუკუნეების საქართველოში საფასადო მოხატულობების შესახებ უმნიშვნელოვანესი ინფორმაციის შემცველი ხატოვანი პირველწყაროა.

ქსნის ხეობის სოფელ იკოთის საგანძურიდან

დავით ახლოური — 2024-07-25

ქსნის ხეობა საქართველოს ერთ-ერთი გამორჩეული კუთხეა თავისი მდიდარი ისტორიული წარსულით, არქეოლოგიური მასალით, ხუროთმოძღვრული ძეგლებითა და იქ ოდესღაც არსებული ეროვნული საგანძურით. ამ ყველაფრის საილუსტრაციოდ თუნდაც მხოლოდ ნასოფლარ გედესკარში მიკვლეული ახალგორის განძი იკმარებდა. ადიდებული მდინარისაგან ჩამორეცხილ სამაროვანზე, მიწის სამუშაოების დროს შემთხვევით აღმოჩენილი ნივთები საქართველოს ისტორიაში ყველაზე მნიშვნელოვან
არქეოლოგიურ ძეგლად მიიჩნევა. მიეცით რომელ უწარსულო ერსაც გნებავთ ახალგორის განძი და ამ ერს ისტორია ექნებაო – ბრძანა ნიკო კეცხოველმა. ისტორიული ქსნის საერისთავოს უმნიშვნელოვანეს როლზე საქართველოს პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და კულტურულ ცხოვრებაში ახალგორის სიახლოვეს მდებარე სოფელ იკოთის წარსული და ეკლესია-მონასტრებში დაცული ჩვენი ქვეყნის ეროვნული საგანძურიც მიგვანიშნებს. ქართლის ამ უძველეს სოფელში აღმოჩენილი ვერცხლის სხივებიანი საყურე და ბრინჯაოს საკიდი, რომელიც საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმში ინახება, ბრინჯაოს ხანით თარიღდება.
ნაშრომში, ძირითადად ყურადღება ეთმობა იკოთში მდებარე ხუროთმოძღვრულ ძეგლებს, გარდამავალი ხანის ახშადის წმინდა გიორგის დარბაზულ ეკლესიას, გვიანი შუა საუკუნეების წმინდა ბარბარეს და წმინდა მარინეს ეკლესიებს, მოურავ ფიცხელაურების საგვარეულო კოშკსა და ქსნის ერისთავთა საზაფხულო სასახლეს... გაანალიზებულია მათი როლი საერისთავოს პოლიტიკურ, რელიგიურ თუ ეთნოგრაფიულ ყოფაში. მოძიებულია იქ არსებული წმინდა ხატების, საეკლესიო ნივთების,
წარწერების შესახებ ჩვენამდე მოღწეული ცნობები. განმარტებულია სოფლის სახელწოდება, რომელიც მამაკაცის საკუთარ სახელს უნდა უკავშირდებოდეს.
ბევრი ცნობილი მოღვაწე იმყოფებოდა ფიცხელაურების სოფელში სტუმრად: ილია ჭავჭავაძე, აკაკი წერეთელი, შიო არაგვისპირელი, გალაკტიონ ტაბიძე, გიორგი ლეონიძე, ექვთიმე თაყაიშვილი. ექვთიმემ იკოთში არაერთ მნიშვნელოვან ისტორიულ წყაროს მიაკვლია.

სარწმუნო დადასტურება ანდრია მოციქულის ქართველთა ქვეყანაში მოღვაწეობის თაობაზე

ბიძინა ჩოლოყაშვილი — 2024-07-25

საისტორიო თხზულების თანახმად, ღმრთისმშობლის ხელთუქმნელი ხატით ქართულენოვან სამყაროში მიმოსვლისას, არამეულენოვანი ანდრია მოციქული სოფელ საქრისში კერპთაყვანისმცემელთა ტაძრის სიახლოვეს დაბინავებულა, რომელ ტაძარშიც, ჟამთააღმწერელის ცნობით, არტემიდეს და აპოლონის კერპები მდგარა, სადაც ანდრია პირველწოდებულმა ქრისტიანობა იქადაგა და ღმრთისმშობლის ხატის სასწაულებრივი ძალმოსილების შეწევნით, სამცხის მთავარს ვაჟიშვილი გაუცოცხლა, რომელ დასახლებულ პუნქტსაც სოსანგეთი ეწოდა, ნაცვლად მანამდე არსებული ტოპონიმისა საქრისი.
დასახლებული პუნქტის სახელწოდება სოსანგეთი ბერძნულენოვან წყაროებში მოიხსენიება, როგორც სუსანია, რომელიც მომდინარეობს შროშანად წოდებული ყვავილის ბერძნულში შესული არამეული ნასესხობისგან (არამეული ფორმა šoošanna/šwšanna).
მოგეხსენებათ, საყოველთაოდ აღიარებულია, რომ სისპეტაკით გამორჩეული თეთრი შროშანა ქრისტიანთათვის სიწმინდის, ქალწულობის სიმბოლოა და მარადის ქალწული მარიამის სულიერ სამყაროს განასახიერებს.
ვფიქრობთ, ქართულად შედგენილ მატიანეში წარმოდგენილი ტოპონიმი სოსანგეთი საშუალო სპარსულიდან უნდა მომდინარეობდეს, მაგრამ მისი ეტიმონი, ანუ ამოსავალი ფორმა უნდა იყოს კომპოზიტი sōsangeti, რომელიც ლექსიკონებში წარმოდგენილია სავარაუდო კომპოზიტის კომპონენტებით sōsan „სოსანა“ [MacKenzie, 1986, გვ. 75] და gyty [ gētīy] *
„მატერიალურ სამყარო, მსოფლიო, წუთისოფელი“ [MacKenzie,, 1986, გვ. 36; Farevashi,, 2001, გვ. 220; Skærvø, 2007, გვ. 14]. ასე რომ, სოსანგეთი> *sōsangeti-ის მნიშვნელობად ივარაუდება „შროშანას/სოსანის სამყარო“.
ამრიგად, როგორც აღვნიშნეთ, ტოპონიმი სოსანგეთი „შროშანას სამყაროს“ უნდა ნიშნავდეს. მოგეხსენებათ, მაცხოვარმა მოციქულები წარგზავნა, რათა მათ წარმართებისათვის ეცნობებინათ, რომ არსებობს მათთვის უცნობი სამყარო - სასუფეველი ღმრთისა.
ასეთნაირად, შროშანას/სოსანას სამყარო - სიწმინდის სიმბოლოს გათვალისწინებით - სოსანგეთი იმგვარი ადგილის სახელწოდება უნდა იყოს, სადაც აღარ ბატონობს არც ეშმაკი, არც ცოდვა და არც სიკვდილი. უეჭველია, ისეთი სივრცე, სადაც ღმრთისმშობლის ხელთუქმნელი ხატი სუფევს და სიკვდილი დაითრგუნა, ღმრთის მადლმოსილებით აღვსილი სამყაროა.
ამდენად, შესაძლებლად გვესახება ტოპონიმი სოსანგეთი ღმრთისმშობლის ხატის სასწაულებრივი ძალის გამოვლინების ადგილისათვის მარადისქალწული მარიამის სიმბოლოს, სისპეტაკით გამორჩეული, თეთრი შროშანას სამყაროს გამომხატველ ტოპონიმად მივიჩნიოთ.
ასე და ამრიგად, ადგილის სახელწოდება, სადაც არტემიდეს ტაძარი მდებარეობდა საქრისი, ღმრთისმშობლის ხატის სასწაულებრივი ძალის გამოვლინების შედეგად წმიდა მარიამის თაყვანისმცემელთა მიერ იცვლება ქალწულობის სიმბოლოს - ყვავილ შროშანას ამსახველი სამყაროს სახელწოდებით სოსანგეთი, რომელსაც ბერძნები თავის მხრივ სუსანია-ს უწოდებდნენ.
ასეთნაირად, წმიდა მარიამის საღმრთო ძალის გამოვლინების ადგილის სახელწოდების მიხედვით ირკვევა, რომ ქართულენოვან სამყაროში ქრისტიანული სიწმინდის აღმნიშვნელ ტერმინოლოგიას არამეულენოვანი სამყაროდან ქართველთა ქვეყანაში ქრისტიანული მოძღვრების საქადაგებლად მოღვაწე ქრისტეს რჯულის მიმდევარი ამკვიდრებს.
ამავდროულად, მნიშვნელოვნად გვესახება ის გარემოება, რომ ქრისტიანთათვის, წმიდანის გამოსახულების საშუალებით ღმერთთან გონებით მისაახლოებელი საგანი - ხატი, რომელიც სრულიად უცხო მოვლენა იყო წარმართული ქართულენოვანი სამყაროსათვის, არამეულ ენაზე khati - ჩემს და-ს ნიშნავს.
ამრიგად, საფიქრებელია, რომ ტერმინი ხატი, ხატზე გამოსახული წმიდანის მსაზღვრელი სიტყვა იყოს, რადგანაც ხატი წმიდანის თვისების გამომხატველი და მისი მადლით შემოსილი საგანია. ღმრთისმშობლის ჩემ და-დ მოხსენიების უფლება თავისი თავისათვის, მხოლოდ წმიდა მარიამის უახლოს პიროვნებას, მისდამი უაღრესი პატივისცემით განმსჭვალულ, ქრისტეს სწავლების მიმდევარს შეეძლო ეწოდებინა ანუ პირველი თაობის ქრისტიანს. ასეთები კი არამეულ ენაზე მეტყველი მოციქულები შეიძლებოდა ყოფილიყვნენ. ცხადია, ყოველივე თქმული ზედმიწევნით უნდა მიესადაგებოდეს საეკლესიო გადმოცემის თანახმად ქართულენოვან სამყაროში ღმრთისმშობლის ხატით მიმომავალ ანდრია პირველწოდებულს.
ასე რომ, ვფიქრობთ ღმერთთან გონებით მისაახლოებელ საგანს ქართულ ენაზე სახელი ხატი არამეულ ენაზე მეტყველი პიროვნების მიერ ჩემი და - მარადისქალწული მარიამის მოხსენიების შესაბამისად ეწოდა და ასეთნაირად, ლექსემა ხატი ღმერთთან გონებით მისაახლოებელი საგნის აღმნიშვნელ ტერმინად ღმრთისმშობლის ხატის ქართველთა ქვეყანაში მობრძანების პერიოდში უნდა დამკვიდრებულიყო ქართულ ენაში.
მაშასადამე, ვინაიდან, წმიდანთან გონებით მისაახლოებელ საგანს ქართულენოვან სამყაროში მოსახლე ქრისტიანებმა ღმრთისმშობლის მსაზღვრელი სიტყვა ხატი უწოდეს, ნათელია, რომ ქართველთა წინაპრები ხატს უწინარეს ყოვლისა წმიდა მარიამის ხატით ეზიარნენ. ამდენად, ცხადია, ჩვენს სამშობლოში ხატთაგან თავდაპირველად ღმრთისმშობლის ხატი
მოუსვენებიათ.
უეჭველია, ანდრია მოციქულის ქართულენოვან სამყაროში მიმოსვლისას ღმრთისმშობლის ხატის სასწაულებრივი ძალის გამოვლინების ადგილის, ღმრთისმშობლის სიმბოლოს - ყვავილთა შორის სისპეტაკით გამორჩეული თეთრი შროშანას სამყაროდ მოაზრებული არეალის შესაბამისი ტოპონიმით სოსანგეთი მოხსენიება და მაცხოვრის ანდა წმიდანის გამოსახულების
საშუალებით უზენაესთან გონებით მისაახლოებელი საგნის სახელწოდება ხატი არამეულ ენაზე მეტყველი ანდრია პირველწოდებულის ქართველთა ქვეყანაში მოციქულთა პერიოდში მოღვაწეობის ისტორიულ ფაქტს უნდა ასახავდეს.

კოლხური ენა და კოლხური ბრინჯაოს კულტურა

ნინო სულავა — 2024-07-25

ამ ნაშრომის ინსპირაციაა აკადემიკოს თამაზ გამყრელიძის მცირე მოცულობის, მაგრამ შესანიშნავი სტატია, რომელიც ეძღვნება ძველი კოლხეთის ეთნიკურ იდენტიფიკაციას.
სტატიაში დასმული შეკითხვისთვის - ,,რა ენაზე მეტყველებდა მეფე აიეტი? რა მოსახლეობა დახვდათ კოლხეთში არგონავტებს’’, შესაძლებელია როგორც პარალელური არქეოლოგიური მონაცემების მისადაგება, ასევე, კოლხეთში არსებული მატერიალურ-კულტურული ვითარების და არგონავტების მოგზაურობის ქრონოლოგიისა თუ გარემოებების საკითხის.
არგონავტების ლაშქრობის დროს, მიკენურ ეპოქაში, კოლხეთში არსებობს ძვ. წ. II ათასწლეულის მეორე ნახევარითა და ძვ. წ. I ათასწლეულის პირველი ნახევრით დათარიღებული ,,კოლხური ბრინჯაოს კულტურის” სახელით ცნობილი, დასავლეთ საქართველოს და მის მიმდებარე ტერიტორიაზე ფართოდ დამკვიდრებული კულტურა ზანურენოვანი (მეგრულ-ჭანური) მოსახლეობის ეთნიკური მასით.
თ. გამყრელიძის აზრით, ბერძნების მოსვლის ეპოქაში დასავლეთ საქართველოში გავრცელებული იყო დიალექტი - მეგრულ-ლაზურის წინაპარი, რომელზედაც ტყავი აღინიშნებოდა ტყოვ-ტკოვ ფორმით; ხოლო ბერძნები ტყავის აღსანიშნავად იყენებდნენ კოვ-ს. ეს სიტყვა, რომელსაც ბერძნულში არ ეძებნება ინდოევროპული შესატყვისი და ბერძნულისთვის უცხო ენობრივი სამყაროდან აღებულად უნდა ჩაითვალოს, ბერძნებმა უთუოდ შეითვისეს იმ ქვეყანაში, რომელთანაც ქონდათ კონტაქტი, და სადაც
გავრცელებული იყო ცხვრის ტყავის კულტი.
ჩვენის აზრით კი, ცხვრის ტყავის კულტი დაკავშირებულია ბერძნების იმ ინტერესთან, რაც სტრაბონის მიხედვით აისახა არგონავტების მოგზაურობის მიზანში - ,, . . . ამ ქვეყნის (კოლხეთის) სიმდიდრე ოქროთი, ვერცხლით, რკინითა და სპილენძით გვიხსნის /არგონავტთა/ ლაშქრობის სწორ საბაბს. ამ მიზნით პირველი მგზავრობა ფრიქსემ მოაწყო . . .’’. ეს ინტერესი
- ლითონები, მეტალურგია, იყო ის, რითიც კოლხეთი, კავკასიის ერთადერთი, ისტორიულ წყაროებში სახელდებული და ბერძნული მითოლოგიური თემებით (არგონავტიკა, პრომეთეს მითი) ცნობილი ქვეყანა, გაიცნო თანადროულმა გარესამყარომ.
არგონავტების მითში, მთავარი პერსონაჟების გარდა, არის ორი მნიშვნელოვანი პერსონაჟი საკულტო ცხოველის სახით, რომელიც საინტერესოა კოლხურ ბრინჯაოს კულტურასთან დაკავშირებით. ეს არის განსაკუთრებული საკულტო მნიშვნელობის ცხვრის ტყავი, ოქროს საწმისი და ოქროს საწმისის მცველი გველეშაპი.
კოლხეთის არქეოლოგიურ მასალაში მრავლად მოიპოვება ორივე ცხოველის ამსახველი მასალები.
ბრინჯაოს ვერძის ფიგურები/ცხვრის გამოსახულებები წარმოდგენილია, როგორც მთლიანი ქანდაკებების სახით ასევე საკიდებისა და სხვა ნივთებისათვის ,,ცხვრის თავით’’ დამატებითი შემკულობის სახით (მარტვილი, ხარაგოული, ბრილი, სვანეთი).
გველეშაპი კი ,,კოლხურ ბრინჯაოს კულტურაში’’ ფართოდ გავრცელებული ,,ფანტასტიკური ცხოველის’’, მცველის ერთ-ერთი სახეა (ნ. მარი, ბ. კუფტინი, ნ. აბაკელია, ნ. სულავა, ნ. ლორთქიფანიძე), რომელიც გამოსახულია კოლხური ბრინჯაოს კულტურის თითქმის ყველა ნივთზე - კოლხური ცულიდან დაწყებული ფიბულებით დამთავრებული.
კოლხური ბრინჯაოს კულტურის მატარებლების ყოფა, გაცხადებული საკულტო ცხოველებში, აისახა ბერძნულ მითში.
ამ არტეფაქტების მიხედვით გარკვეული საყრდენები დაემატა მკვლევარის მოსაზრებას ანუ ეთნიკურ იდენტიფიკაციას - ,,მედეა და აიეტი, აიას ქვეყნის ხალხი მეტყველებდა მეგრულ-ლაზურის წინაპარ, კოლხურ ენაზე. სახელი, კოლხური, მართებულად უწოდა ამ წინაპარ ენას აკაკი შანიძემ’’.

,,თურანიზმი” როგორც პოლიტიზირებული ფენომენი

არჩილ ჩაჩხიანი — 2024-07-25

სტატიაში განხილულია პანთურქიზმისა და თურანიზმის ისტორიული, პოლიტიკური და იდეოლოგიური ასპექტები, მისი გენეზისი. ამ იდეოლოგიას თეორიული საფუძვლები ვოლგისპირეთისა და ყირიმის მუსლიმანმა (თათარმა) ინტელექტუალებმა ჩაუყარეს ჯერ კიდევ XIX საუკუნის ბოლოს. პარადოქსია, მაგრამ ფაქტია, რომ თურანიზმის იდეოლოგიის წარმოშობა და გააქტიურება, ისევე როგორც თავად ტერმინის წარმოშობა, მიეწერება არა თურქულ და თურქულენოვან სამყაროს, არამედ
დასავლეთ ევროპის პოლიტიკურ ძალებს და პირველ რიგში გერმანელ იმპერიალისტებს. შედეგად, გერმანელების მიერ გაწეული ინტენსიური ძალისხმევის შედეგად, პირველი მსოფლიო ომის დასაწყისისთვის, პანთურანიზმის იდეოლოგიამ მკვეთრად პოლიტიკური ელფერი შეიძინა. ამ მოძრაობის მთავარი იდეოლოგი ოსმალეთის იმპერიის მმართველი ტრიუმვირატი და პირველ რიგში მისი ლიდერი იმპერიის სამხედრო მინისტრი გენერალი ისმაილ ენვერ ფაშა გახდა.
სტატიაში ასევე განხილულია რუსეთის იმპერიის მუსლიმი მოსახლეობის პოლიტიკური აქტივობის ზრდასთან დაკავშირებული საკითხები, რასაც თან სდევდა იმპერიის მთავრობის მიერ გატარებული „შესაბამისი ზომები“.

საზოგადოების ეკონომიკურ, სოციალურ, პოლიტიკურ და კულტურის სფეროებს შორის ურთიერთობის პრობლემატიკისათვის (რა დილემის წინაშე დგას ქართული სახელმწიფო - ერთი ასპექტი)

ქეთევან ახობაძე — 2024-07-22

ნაშრომში ავტორს განსახილველად გამოაქვს და წინ წევს საკითხებს, რომელიც მისი აზრით უმნიშვნელოვანესია ყველა ქვეყნის განვითარებისათვის და მით უმეტესს, საქართველოს კეთილდღეობისა და ბედნიერი მომავლისათვის. განიხილავს თემებს, რომელიც საზოგადოებაში, ადამიანების საქმიანობით და სხვადასხვა ტიპის ურთიერთობით შექმნილ ოთხ ძირითად სისტემას - პოლიტიკური, ეკონომიკური, სოციალური, კულტურული - ეხება.
სამყაროს ახალი აღქმა, მეცნიერთა აზრით, ძალიან შეიცვალა. იგი კარდინალურად განსხვავდება ძველი ევროპული ტრადიციული ხედვებიდან: როცა, პოსტმოდერნისტული გაგება, სამყაროს და პიროვნებას განსხვავებულად უყურებს, როცა ურთიერთობა-კომუნიკაცია და კოლექტიური შეთანხმება-ხელშეკრულება პრიორიტეტად იქცა, როცა ღირებულებების სისტემის ცვლილებები ხდება, საზოგადოების განვითარება კი - მრავალვარიანტულ-მრავალფეროვანია. საზოგადობაში მიმდინარე კულტურული ანუ სულიერი ცვლილებები ხშირად შიშს იწვევს იმათში, ვინც ტრადიციულ ნორმებს ეჭიდება და ცვლილებებს შეშფოთებით უყურებს. ამ ცვლილებებმა წარმოშვა დღეს, განვითარებულ ქვეყნებში, ყველაზე აქტუალური პოლიტიკური საკითხები. თუ როგორი ურთიერთობაა საზოგადოების ეკონომიკურ, სოციალურ, პოლიტიკურ და კულტურის სფეროებს შორის - ეს არის ის ათვლის წერტილი, რომელიც ნაშრომში განიხილება. ავტორს მიაჩნია, რომ ამ საკითხის გააზრების გარეშე, სახელმწიფოს მომავალი რთული გამოწვევების წინაშე აღმოჩნდება, რომელიც დღესაც საკმაოდ არსებობს ჩვენი ქვეყნის რეალობაში.

ცნობილია, რომ საზოგადოების ცხოვრება ყველა, ზემოთ ჩამოთვლილ ფენომენს მოიცავს, რომელიც კონკრეტულ ტერიტორიაზე, დრო-სივრცულ მოცემულობაში, ადამიანის არსებობისა და საქმიანობის გარკვეულ ასპექტებს ასახავს. ეკონომიკური სფერო მატერიალურ-სულიერი ურთიერთობების სხვადასხვა დონეზე არსებული სისტემაა, სოციალური წარმოების სისტემა, მატერიალური და სულიერი კეთილდღეობის შექმნის პროცესი, რომელიც ადამიანს სჭირდება არსებობისა და განვითარებისთვის. პოლიტიკურ-სამართლებრივი სფერო, უპირველეს ყოვლისა, როგორც ვიცით, საზოგადოების მართვასთან, სახელმწიფოებრივ მოწყობასთან და ძალაუფლების პრობლემებთან, კანონებთან, სამართლებრივ ნორმებთანაა დაკავშირებული და ჩვენ, ადამიანები, ქცევის დადგენილ წესებს ვეჯახებით. სოციალური სფერო - ადამიანთა სხვადასხვა ჯგუფს შორის ურთიერთდამოკიდებულებას, კონკრეტული ჯგუფის სიღრმეში არსებულ ძირითად ღირებულებებს, იდეალებს და ცხოვრების იმ ნაწილს გულისხმობს, რომელსაც ადამიანი დაბადებიდან სიკვდილამდე გაივლის. რაც შეეხება კულტურას, ანუ მას ხშირად სულიერ სფეროს უწოდებენ, აქ ხდება პიროვნების შინაგანი სამყაროს, განცდა-ემოციების, გამოცდილების, მორალური ნორმა-შეხედულებების და ა.შ. შემოქმედებითი პოტენციალის საშუალებით რეალიზება და ასახვა.
ნაშრომში წამოწეულია სიღრმისეული საკითხი - საზოგადოების ცხოვრების რომელი სფერო უფრო მნიშვნელოვანი ადამიანისათვის, საზოგადოებისათვის? ამ კითხვაში დევს სწორედ დილემა, რომლის ერთგვაროვნად და ცალსახად პასუხი, ავტორის თვალსაზრისით, არასწორია და ეს შეცდომა, შემდეგ უკვე, საზოგადოების, ქვეყნის ცხოვრების მართვისა და განვითარების პროცესში იჩენს თავს. იგი მიიჩნევს, რომ საკითხს ამ სფეროების ურთიერთდამოკიდებულება-ზემოქმედების კუთხიდან უნდა შევხედოთ და მათ ურთიერთგავლენებზე ვისაუბროთ. მისი მიზანია, ხელისუფლების იმ პირების ყურადღების მიქცევა, ვის ხელშიც ქვეყნის მართვის ბერკეტები და ბედია.

მიხეილ მაქარაშვილის წერილები და მოგონებები

გიორგი სოსიაშვილი — 2024-07-25

განვაგძობთ მიხეილ მაქარაშვილის წერილების პუბლიკაციას. მოტანილ მასალას გარკვეული მნიშვნელობა ენიჭება საქართველოს უახლესი ისტორიის შესასწავლად (გამოკვლევა იხ. გ. სოსიაშვილი, მიხეილ მაქარაშვილის წერილები და მოგონებები. მაცნე. ისტორიის, არქეოლოგიის, ეთნოლოგიისა და ხელოვნების ისტორიის ესრია, № 2. გვ.63-79).

აკადემიის წევრ-კორესპონდენტი გიორგი ძიძარია- 110

ზურაბ ხონელიძე — 2024-07-25

გამოჩენილი აფხაზი მეცნიერის, პედაგოგისა და საზოგადო მოღვაწის, საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის წევრ-კორესპონდენტის, ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორის, პროფესორ გიორგი ძიძარიას (1914-1988) დაბადებიდან
110 წელი შესრულდა.

„ზოგიერთი განმარტება“ თერგდალეულთა პოლიტიკური ფილოსოფიის შესახებ (აკად. გ. მელიქიშვილის „ზოგიერთი განმარტების“ გამო)

ომარ გოგიაშვილი — 2024-07-25

საქართველოში ჯერ სოციალ-დემოკრატიული (მენშევიკური), ხოლო შემდეგ საბჭოთა (ბოლშევიკური) ხელისუფლების დამყარებამ საზოგადოებრივ აზროვნებაში ის თეორიები გააბატონა, რომლებიც მენშევიკურ-ბოლშევიკური პოლიტიკური პარტიული იდეოლოგიების სახით მანამდეც არსებობდა და ყოველივე ეროვნულს მკვეთრად უპირისპირდებოდა.
მათ საერთო მიზანი ჰქონდათ და ამ მიზნის მიღწევაში მენშევიკების და ბოლშევიკების ლიდერები ერთმანეთს ტოლს არ უდებდნენ. მათ სურდათ, კაცობრიობის „ბრძენთა“ და „გენიოსთა“ ოქროს ფონდის გამოყენებით, საქართველოს რეალურ გამოწვევებზე მორგებული ილიას ეროვნული იდეოლოგიის ადგილი ქართულ ცნობიერებაში სოციალური უტოპიით
გაჯერებულ ინტერნაციონალურ-რევოლუციურ პოლიტიკურ ნაზავს დაეჭირა.
ილიას პატრიოტულ-ეროვნული მემკვიდრეობის დაცვა ტოტალიტარული საზოგადოების პირობებში ურთულეს ამოცანას წარმოადგენდა იმის გათვალისწინებით, რომ მისი მოწინააღმდეგე თეორეტიკოსები ხელმძღვანელ პარტიულ და სახელმწიფო პოსტებს იკავებდნენ. ასეთ პირობებში ქართული საზოგადოებრივ-პოლიტიკური აზრის მკვლევართა დიდი უმრავლესობა დინებას მიჰყვებოდა და მორჩილად ემსახურებოდა პარტიის იდეოლოგიურ დაკვეთებს. მაგრამ იყვნენ ერთეული მეცნიერები,
რომლებიც მეცნიერული კარიერისა და პირადი უსაფრთხოების ეჭვქვეშ დაყენებით ცდილობდნენ, ერისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი მოღვაწეების მემკვიდრეობა დაეცვათ იდეოლოგიური გაყალბებისაგან. ამის მკაფიო მაგალითად წარმოგვიდგება გამოჩენილი ქართველი ისტორიკოსი, აკადემიკოსი გიორგი მელიქიშვილი. მისი მაღალმეცნიერული და მოქალაქეობრივი
მიზანი, როგორც თავად მიუთითებდა, ის იყო, რომ წარმოედგინა „ილია ჭავჭავაძე და მისი მიმდინარეობა, მათი მსოფლმხედველობა და საქმიანობა რაიმე „შელამაზების“ გარეშე“, რაც, პირველყოვლისა, ეროვნული იდეოლოგიის პარტიული გაყალბებისაგან გათავისუფლებას ნიშნავდა.

ქართველობა მე-19 საუკუნის 50-იან-60-იან წლებში

ქეთევან მანია — 2024-07-22

წინამდებარე ნაშრომში განსხვავებული რაკურსით გაანალიზებულია ქართული იდენტობის ისტორია მე-19 საუკუნის 50-60-იან წლებში. ამ თვალსაზრისით განხილულია ყირიმის ომი და ქართული სამეფო-სამთავროების საკითხი. წარმოჩენილია საკვლევი თემატიკის საზოგადოებრივი აღქმები. ნაჩვენებია თუ როგორ აღიქვამდა ქართველობა ყირიმის ომს, როგორ იქნა ჩაბმული ომში საქართველო, როგორც იმპერიის შემადგენელი ნაწილი, ან ტერიტორიული იდენტობის შენარჩუნების გზა, თუ როგორც
რელიგიური ერთობა.

განხილული მასალა მოწმობს, რომ რუსეთ-ოსმალეთის ომის ამიერკავკასიის ხაზის მთავარ ძალას ქართული სახალხო ლაშქარი შეადგენდა. ტერიტორიული გადანაწილებისათვის ბრძოლაში ორივე იმპერია მისაკუთრებას უპირებდა საქართველოს ისტორიულ მიწა-წყალს. ქართველი ხალხისთვის ეს იყო ბრძოლა თავისთავადობისათვის, თავისებური აღქმა ქართველობის შენარჩუნების რთულ გზაზე. ამ ბრძოლაში რუსეთის გვერდით დგომა თვითგადარჩენის გზად წარმოედგინა ქართველობის ნაწილს,
რომლთაც რელიგიური ერთობა იდენტობის შენარჩუნების ტოლფასი ეგონა. თუმცა, რელიგიური ერთობა, როგორც ვნახეთ, ვერ გახდა იდენტობის შენარჩუნების გარანტი.

თანამედროვე ქართული ხატწერის ძირითადი ტენდენციები

თეა ინწკირველი — 2024-07-25

ძველი ქართული ხელოვნების მკვლევართა ნაშრომების ანალიზი ადასტურებს, რომ ქართული ხატწერის ტრადიციაში საუკეთესოდ ის ნიმუშები მიიჩნევა, რომლებშიც კონკრეტული თეოლოგიური იდეა თანადროული ეპოქის ესთეტიკითა და სახვითი ხერხებითაა გამოხატული. ეს მიდგომაა ჩადებული ხატთაყვანისცემის დამამტკიცებელ VII მსოფლიო საეკლესიო კრების განჩინებაშიც.
ქართული ხატწერის რუსული სკოლით ჩანაცვლების პროცესი XIX საუკუნეში დასრულდა. ტრადიციული ხატწერის განახლებას 1947 და 1980-88 წლებში შეეცადნენ პატრიარქი კალისტრატე ცინცაძე და ილია მეორე. ორივე პატრიარქის მიერ ინიცირებულ მოხატულობათა ანალიზი და საარქივო დოკუმენტები აჩვენებს, რომ ეს მოხატულობები სწორედ ზემოხსენებული პრინციპებითაა განხორციელებული. ამ მიდგომას ჩვენ ტრადიციულ ტენდენციას ვუწოდებთ.
XX საუკუნის 90-იანი წლებიდან საქართველოში გაჩნდა სხვა ტენდენციაც, რომლის თანახმად, კანონიკურად მხოლოდ ის ხატწერა მიიჩნევა, რომელშიც შუა საუკუნეების ბიზანტიურ-რუსული მხატვრული ფორმებია გამოყენებული. ამ ტენდენციას ჩვენ რეპროდუქციული ვუწოდეთ, რადგან ის ძველი ორიგინალების მეტ-ნაკლებად ზუსტი ასლების გამრავლებით ხასიათდება. ეს ტენდენცია ცნობილია მართლმადიდებელ სამყაროში და თანამედროვე გამოჩენილი ხატმწერებისა და მკვლევრებისგან კრიტიკულ
შეფასებას იმსახურებს. საქართველოში მისი გავრცელება უკავშირდება პოსტსაბჭოთა ეპოქაში მოსახლეობის მხრიდან ხატწერის ნიმუშებზე ერთბაშად გაზრდილ მოთხოვნას, რამაც ხელნაკეთი საეკლესიო ნივთებისა და ხატების რაოდენობის მექანიკური ზრდა გამოიწვია, ხოლო ამ პროცესის საღვთისმეტყველო საფუძვლების ანალიზი არასოდეს განხორციელებულა.
თანამედროვე ქართული საეკლესიო ხელოვნების კვლევა აჩვენებს, რომ ხშირად ტრადიციული და რეპროდუქციული ტენდენციები ერთი ოსტატის შემოქმედების სხვადასხვა ეტაპზეც იჩენს თავს. ეს დაკავშირებულია დამკვეთთა სურვილზე, ოსტატთა შემოქმედებითი თავისუფლების ხარისხზე და მათ განსწავლულობაზე; ხოლო ტრადიციული ქართული ხატწერის საუკეთესო ნიმუშები მაშინ იქმნება, როცა ყოველი ცალკეული დაკვეთა გააზრებული და მომზადებულია თეოლოგიური და მხატვრული გადაწყვეტის კუთხით როგორც უნიკალური და გამიზნულია მნახველზე შესაბამისი ზემოქმედების მოსახდენად. წინამდებარე სტატიაში რამდენიმე ასეთი მაგალითია წარმოდგენილი.

ახალი წიგნები

გონელი არახამია — 2024-07-25

New Books