მაცნე

მატანის ცხრაკარას მონასტრის მოხატულობები და მათი მხატვრულ-სტილისტიკური თავისებურებები

ნინო ჩიხლაძე — Mon, 06 Oct 2025 00:00:00 +0000

ქართული ძეგლების გვიანი შუა საუკუნეების მოხატულობებს შორის მრავალმხრივ გამორჩეულია მატანის ცხრაკარას მონასტრის კომპლექსის მხატვრობა, რომელიც ფაქტობრივი სავალალო მდგომარეობისა და ფრაგ მენტულობის მიუხედავად, განსხვავებული ხელწერით, მხატვრული მრავალფეროვნებით, მნიშვნელოვნად ავსებს საქართველოში პოსტ ბიზანტიური პერიოდის ე.წ. ოფიციალური მიმართულების პროფესიული მხატვრობის შესახებ ჩვენს ცოდნას. მოხატულობები, რომლებიც შემორჩენილია როგორც ცენტრალური ბაზილიკის შუა ნავში, ისე მის სამხრეთ მინაშენში და ცალკე მდგომ დარბაზულ ეკლესიაში, დათარიღებულია XVI საუკუნით, თუმცა ისინი განსხვავებულია არა მხოლოდ მხატვრული ხელწერით, ეპოქისმიერი მხატვრული ნიშნებითაც და ვფიქრობთ, სხვადასხვა დროზე მიანიშნებს.

„ბერძენთა სიყუარული“ და „ბერძენთა მეფის სახლეულობა“

ნინო ჯაველიძე — Mon, 06 Oct 2025 00:00:00 +0000

ივანე ჯავახიშვილის აზრით, სამეფო ხელისუფლების მთლიანობა და უმაღლესი სულიერი იერარქიის განუყოფლობა შუა საუკუნეების ქართული სახელმწიფოებრიობის შენარჩუნების აუცილებელი პირობები იყო. იგი თანაბარ მნიშვნელობას ანიჭებდა ამ ორი საყრდენის სიმტკიცეს. უფრო მეტიც, მნიშვნელოვანია, რომ მკვლევარმა მცხეთის საკათალიკოსოს საზღვრების გაფართოება და მისი ლიხის იმერეთის რეგიონამდე გაფართოება VII საუკუნის დასაწყისში შეაფასა, როგორც მთელი საქართველოს გაერთიანების წინაპირობა:
„... ამგვარად, აღმოსავლეთ და დასავლეთ საქართველოს პოლიტიკურ გაერთიანებას წინ უძღოდა და საფუძველი ჩაეყარა საეკლესიო ერთიანობისა და მთლიანობის გაცილებით ადრეულ პროცესს“. ამიტომ, მკვლევარმა საქართველოს მესაფლავეებად მოიხსენია ყველა ის ადამიანი, ვინც ცდილობდა მცხეთის საკათალიკოსოსგან გამოყოფას და დამოუკიდებელი, ცალკეული სამწყსოს (მესხეთის, დასავლეთ საქართველოს) შექმნას. ეს ანალიზი აჩვენებს, რომ ივანე ჯავახიშვილი მიუღებლად მიიჩნევდა ქართველი ერის „გრძელვადიან“ განვითარებას ქართული მართლმადიდებლური სამოციქულო ეკლესიის გარეშე. გაერთიანებული საქართველოს მეფეებმა გააცნობიერეს, რომ მართლმადიდებლობა იყო საფუძველი, რომელზეც ეყრდნობოდა ქართველი ერის სულიერება და რელიგიური რწმენის კონცეფციას სახელმწიფოს იდეოლოგიური პოლიტიკის რანგში განიხილავდნენ. ეს იდეოლოგია მათ შთააგონებდა როგორც სამშობლოში - ქვეყნის უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად, ასევე საერთაშორისო ასპარეზზე - სახელმწიფოს თავდაცვის გასაძლიერებლად.

მეცნიერებათა აკადემიის პირველი ნაბიჯები

როინ მეტრეველი — Mon, 06 Oct 2025 00:00:00 +0000

საქართველოს ისტორიაში განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანი თარიღია 1941 წლის 10 თებერვალი. ამ დღეს განცხადდა საქართველოს სსრ სახალხო კომისართა საბჭოს დადგენილება (№ 183) მეცნიერებათა აკადემიის დაფუძნების შესახებ. დადგენილებას ხელს აწერდა სახალხო კომისართა საბჭოს თავმჯდომარე ვ. ბაქრაძე და საქმეთა მმართველი ი. რუხაძე. ამ
დადგენილებით მეცნიერებათა აკადემიას გადაეცა სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის საქართველოს ფილიალში შემავალი ყველა დაწესებულება, საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმი, სტალინის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტს: გეოლოგიის ინსტიტუტი, ფიზიოლოგიის ინსტიტუტი, ფსიქოლოგიის ლაბორატორია, ყოფილი ფიზიკის ინსტიტუტის ლაბორატორია. დამტკიცებული იქნა აკადემიის წესდება და სტრუქტურა, რომელიც აკადემიის შემდგომი ორგანიზაციული საქმიანობის საფუძველი გახდა.

სპილენძის მეტალურგია და კოლხური ბრინჯაოს კულტურა (მთიანი კოლხეთი - მეტალურგია-ნასახლარი - მოდელირება)

ნინო სულავა — Mon, 29 Sep 2025 00:00:00 +0000

კოლხეთის ტერიტორიაზე აღმოცენებული, კავკასიის უმნიშვნელოვანესი არქეოლოგიური კულტურის - ,,კოლხური ბრინჯაოს კულტურის’’ არქეომეტალურგიული ძეგლების კვლევას განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს ორი ფაქტორის გამო: ერთი ფაქტორია ის, რომ კოლხეთი გარესამყაროსათვის (ასურული, ურარტული, ბერძნული წერილობითი წყაროები და ლიტერატურული ძეგლები, ბერძნული მითები - იხ.: სულავა და სხვ., 2025) მეტალურგიის წყალობით გახდა ცნობილი, რასაც თან
ერთვის კოლხეთის ეროვნული იდენტობის მაჩვენებელი ინფორმაციის გაჩენაც - ტერიტორიის მიმანიშნებელი და ტერიტორიის სახელდება, ამ ტერიტორიაზე მოსახლე ტომების სახელები, საქმიანობა და ცხოვრების წესი, მეზობელ მოსახლეობასთან მათი ურთიერთობა.
მეორე ფაქტორი კი არის ის, რომ ,,კოლხური ბრინჯაოს კულტურა’’, რომლის არეალია დასავლეთ საქართველო და მისი მიმდებარე ტერიტორიები (სამხრეთიდან თურქეთის ტერიტორიის ნაწილი, აღმოსავლეთიდან აღმ. საქართველოს ნაწილი, ჩრდ. კავკასიის რეგიონები) (ლორთქიფანიძე, 2002, გვ. 133; შდრ. სულავა, 2014, გვ. 55; სულავა, 2020ა, გვ. 5), წარმოდგენილია დიდი რაოდენობით ისეთი აღმოჩენებით, როგორიცაა - სპილენძ/ბრინჯაოს განძები (ლორთქიფანიძე, 2001) და ცალკეული ნივთები, სამაროვნებში, შემთხვევითი მონაპოვარის სახით (საბრძოლო და სამეურნეო იარაღი, სამკაული, მცირე პლასტიკის ნიმუშები); აგრეთვე, უშუალოდ სპილენძ/ბრინჯაოს მეტალურგიასთან დაკავშირებული დიდი რაოდენობით არტეფაქტები - სპილენძ/ბრინჯაოს ზოდები დას. საქართველოს ბრინჯაოს განძებიდან (ქორიძე, 1965; სულავა, ოქრუაშვილი, გილმორი, 2022, გვ. 88-95), ყალიბები (სულავა, †სახაროვა, 2012, გვ. 88-104; Сулава, 2022, გვ. 56-64), წიდები, ნაღვენთები, თიხის - ქურის შელესილობის, სადნობი ქვაბისა და მილების ფრაგმენტები (სულავა, 2014, გვ. 33-39; სულავა, რეზესიძე, 2017, გვ. 28-37); მთელი ამ ჩამოთვლილი
არქეოლოგიური მასალის ფონზე თვით არქეომეტალურგიული ძეგლები კი, სადაც სპილენძის დნობა-ჩამოსხმა ხდებოდა, არ ჩანდა; ხოლო XX საუკუნის 60-70-იან წლებიდან გამოვლენილი არქეომეტალურგიული ძეგლები - ქურა-სახელოსნოები მიჩნეული იყო რკინის მეტალურგიის ძეგლებად, და შესაბამისად, წყაროებში დაცული ცნობებიც რკინის მეტალურგიაზე იყო მოძიებული (ხახუტაიშვილი, 1978; Хахутаишвили, 1987; Khakhutaishvili, 2009; ინანიშვილი და სხვ. 2010; ინანიშვილი 2014; სულავა და სხვ., 2025).